Ewolucja ideowa polskiej inteligencji opozycyjnej w latach 1968-1981
Rozprawa poświęcona jest szczegółowej analizie ewolucji ideowej głównego nurtu
polskiej inteligencji opozycyjnej w okresie między Marcem ’68 a końcem rewolucji
„Solidarności” (13 grudnia 1981 roku). Przed 1968 rokiem środowisko skupione wokół Jacka
Kuronia i Karola Modzelewskiego reprezentowało najbardziej radykalny nurt
popaździernikowego, marksistowskiego rewizjonizmu. Na skutek wydarzeń marcowych
dotychczasowa tożsamość polityczna tej lewicowej grupy uległa nagłemu rozpadowi. Dla jej
czołowych przedstawicieli rozpoczął się okres ideowych przewartościowań i poszukiwań.
Jego skutkiem było przede wszystkim definitywne odejście od marksizmu, ale także wyraźne
otwarcie na tradycję narodową oraz katolicyzm. Opozycyjna lewica przestała myśleć w
kategoriach interesów i konfliktów klasowych, czego nie zmienił nawet wielki bunt na
Wybrzeżu z lat 1970-1971. W drugiej połowie dekady w centrum jej dyskursu znalazło się
pojęcie społeczeństwa obywatelskiego (przeciwstawianego „totalitarnej” władzy). W Sierpniu
’80 klasa robotnicza samodzielnie dała sygnał do wybuchu rewolucji społecznej. Najważniejsi
przedstawiciele lewicy szybko włączyli się w ruch „Solidarności” – działając przede
wszystkim w charakterze jej doradców czy ekspertów. Ich stosunek do rewolucyjnych
przeobrażeń z lat 1980-1981, dokonujących się przede wszystkim pod presją radykalizującej
się klasy robotniczej, pozostawał jednak ambiwalentny.
The primary aim of the dissertation is to analyse the ideological evolution of the main
current of the Polish opposition intelligentsia between the events of March ’68 and the end of
the revolution of Solidarnosc (1980-1981). Before 1968, the circle centred around Jacek
Kuron and Karol Modzelewski represented the most radical current of Marxist revisionism.
As a result of the March events, the political identity of this left-wing group suddenly
disintegrated and, in case of its prominent representative, this meant the beginning of
ideological transformations and explorations. They certainly resigned from treating Marxism
as a useful set of theoretical tools that could help contemplation of the further practices of
resistance; they opened up to the Polish national tradition, to Catholicism, and they stopped
thinking in terms of class interests and conflicts. What is particularly striking is that this
remained unchanged even after the great unrest of coastal workers in 1970-1971. In the
second half of the decade, at the very centre of their discourse, the notion of civil society
occurred (usually discursively opposed to the “totalitarian” regime). In August 1980, the
working class spontaneously began the great social revolution. The most important
representatives of the opposition left quickly became involved in the movement of
Solidarnosc (as its advisors or experts). Nevertheless, in 1980-1981, their attitude toward the
revolutionary transformation that took place, mainly under pressure from the ever more
radical Polish working class, was mostly ambivalent.
