Ja – Inny. Relacje społeczne osób z niepełnosprawnością

Abstract

Prezentowana zawiera próbę rozważenia, czy doświadczanie w relacjach odmienności drugiej osoby - niepełnosprawnego człowieka - przez ludzi z niepełnosprawnością ruchową, charakteryzuje strach przed innym, związany z kulturą immanencji, o której pisze Lévinas, czy ich kontakt jest autentycznym spotkaniem, wyzbytym uprzedzeń, wyobrażeń i stereotypowych opinii. Szczegółowe analizy dotyczą między innymi rozstrzygnięcia kwestii, czy w spotkaniach ludzie z niepełnosprawnością ruchową, sami odczuwając skutki deprywacji, przeciążenia i odrzucenia, unikają klasyfikowania ludzi ze względu na wygląd lub odmienne doświadczanie świata i traktują inność osoby pozytywnie, czy, jak większość, automatycznie przejmują społeczne zaszeregowanie, które uniemożliwia poznawanie człowieka na podstawie jego cech osobowych i wycofują się z relacji. Część teoretyczna i analizy przeprowadzonych badań zawarte są w sześciu rozdziałach. Pierwszy rozdział teoretyczny to rozważenie wieloaspektowej problematyki pojęcia relacji w ujęciu trzech koncepcji: psychologicznej, socjologicznej i filozoficznej. Płaszczyznę wiodącą w prowadzonych analizach i formułowanych wnioskach stanowią poglądy francuskiego fenomenologa Emanuela Lévinasa. Ponadto, w rozdziale drugim, ukazano okoliczności relacji, zachodzących pomiędzy jednostkami oraz specyficzne trudności związane z doświadczaniem przez człowieka własnej niepełnosprawności. Rozważania metodologiczne szczegółowo opisują problematykę oraz organizację przeprowadzonych badań. W poszukiwaniu odpowiedzi na zawarte pytania, założenia i wyznaczone cele pracy zastosowano metodę sondażu, test przymiotnikowy ACL H. B. Gough’a i A. B. Heilbrun’a oraz przeprowadzono zogniskowany wywiad grupowy. Analizę uzyskanych wyników badań przedstawiano w trzech rozdziałach. Pierwszy rozdział badawczy dotyczy kwestii powszechnego wizerunku osób z niepełnosprawnością oraz jego znaczenia w postrzeganiu ludzi z innym rodzajem niepełnosprawności przez osoby z niepełnosprawnością ruchową. Poruszono tu zagadnienia percepcji i sytuacji społecznej ludzi z niepełnosprawnością. Rozdział przedstawia również wyniki przekonań respondentów na temat osób z inną niepełnosprawnością niż ruchowa. Celem przeprowadzonych interpretacji było ustalenie, czy respondenci, sami doświadczając psychospołecznych trudności wynikających z własnej niepełnosprawności, przejmują i podzielają powszechne stereotypy na temat ludzi z niepełnosprawnością, czy, jak postuluje Lévinas, poszukują niepowtarzalnej „sobości” drugiego człowieka. Rozdział drugi stanowi analizę uzyskanych wyników pod względem specyfiki doświadczania własnej niepełnosprawności przez osoby badane. Podjęto tu również próbę ustalenia znaczenia przeżywanych trudności w poruszaniu się w percepcji środowiska społecznego ludzi z niepełnosprawnością. Intencją dokonanych analiz było ustalenie, czy podzielanie społecznego ostracyzmu przyczynia się do większej otwartości i chęci nawiązywania bliższych relacji z jednostkami z różnego rodzaju problemami w funkcjonowaniu. Ostatnia część badawcza przedstawia przekonania respondentów na temat konieczności pomocy i działań integracyjnych wobec ludzi z niepełnosprawnością. Rozdział ten zawiera również próbę rozpoznania tendencji obecnych w relacjach badanych, które pomogłyby ustalić, czy osoby z niepełnosprawnością ruchową dążą do kontaktu z jednostkami z innym rodzajem niepełnosprawności, czy starają się ich unikać. Rozważania przeprowadzone na podstawie otrzymanych wyników zawierają informację na temat tego, czy charakter tych spotkań jest bliski autentycznym spotkaniom, o których pisał Lévinas.