Scalone w autoprezentacji. "Dziennik" Marii Baszkircew

Abstract

Przedmiotem rozprawy jest analiza strategii autoprezentacji zastosowanych w „Dzienniku” Marii Baszkircew. Autoprezentacja jest tu rozumiana jako szereg narracji scalonych w jednym tekście. Mogą one wzajemnie się wykluczać lub uzupełniać, tworząc spójny obraz autobiograficznego „ja”. Praca składa się z siedmiu rozdziałów. Rozdział I poświęcony jest autoprezentacji jako kategorii teoretycznej. Rozpatrywany jest w nim zakres semantyczny, podobieństwa, różnice oraz wzajemne związki zachodzące między autoprezentacją i autobiografią, autokreacją i autoportretem. Przedmiotem analizy jest także sposób, w jaki autoprezentacja łączy się z kwestią tożsamości. Pod względem teoretycznym praca odwołuje się do narratywizmu oraz koncepcji Philippe’a Lejeune’a, która za istotne uznaje takie kategorie, jak: prawda, indywidualne „ja” autora oraz jego osobiste doświadczenie. Zagadnienie autoprezentacji jest tu rozpatrywane w kontekście wzajemnych relacji „ja” opowiadającego i „ja” opowiadanego, autorskiej intencjonalności oraz strategii prezentowania podmiotu autobiograficznego. W tym względzie ważna jest teoria socjologiczna Ervinga Goffmana, która pozwala spojrzeć na tekst autobiograficzny jako na grę autora z samym sobą i czytelnikiem. W dalszej części pracy, na podstawie koncepcji Charlesa Taylora, omówiona zostaje rola autoprezentacji i autonarracji w procesie budowania jednostkowej tożsamości. Istotne zaplecze teoretyczne stanowią również tezy Emmanuela Lévinasa, szczególnie relacja „ja” wobec Innego oraz mechanizm kształtowania się autoprezentacji w perspektywie „cudzego spojrzenia”. Rozdział II koncentruje się wokół dziennika jako formy autobiograficznej. Zawiera opis historycznych źródeł diariusza osobistego w tradycji francuskiej. Rozdział III zawiera analizę strategii autoprezentacji narcystki. „Dziennik” Baszkircew w świetle teorii interakcji społecznych Hoffmana. Przedstawione zostają takie jej elementy, jak „fasada”, „powierzchowność”, „dekoracja” oraz „sposób bycia”. Rozpatrywane są tu takie kwestie, jak zastosowana przez diarystkę „strategia perswazyjna”, gra mistyfikacji oraz zawarte w tekście formy manipulowania wrażeniem. Rozdział IV ukazuje autoprezentację dandyski. Dążenia Baszkircew do sławy zostają ukazane na tle społecznej i kulturowej kondycji kobiety w XIX wieku. Rozdział stanowi próbę określenia przyczyny wyboru przez diarystkę dandysowskiego wzorca osobowości. Rozdział V przedstawia wizerunek autorki „Dziennika” jako panny na wydaniu w kontekście funkcjonujących w XIX wieku stereotypów. Poglądy diarystki na kwestie miłości i małżeństwa są rozpatrywane na tle romantycznych idealizacji. Ukazane zostaje także fiasko wyobrażeń Baszkircew w starciu z rzeczywistością i upadek idealnego „ja”. Rozdział VI poświęcony jest autoprezentacji artystki. Zwrot Baszkircew w stronę malarstwa odczytywany jest tu jako forma kompensacji wobec doznanych rozczarowań oraz sposób na odbudowanie publicznego wizerunku. Malarstwo artystki zostaje przedstawione jako projekt emancypacyjny, który ma podważyć stereotyp na temat zdolności twórczych kobiet. Ostatni rozdział odnosi się do przedstawionego w „Dzienniku” autoportretu pisarki. Autoprezentacja Baszkircew rozpatrywana jest w świetle założeń francuskiego feminizmu spod znaku écriture feminine oraz tekstów Virginii Wolf i Elaine Showalter. Istotną wskazówkę interpretacyjną stanowi również koncepcja arachnologii i androginii. Baszkircew jawi się tu jako autorka dziennika osobistego, intelektualnego i literackiego.